De zon buitenhouden, de norm voor een comfortabel en gezond binnenklimaat.

21 Maart 2023 is de datum van de eerste Global Shading Day. De steeds warmere zomers vragen om meer aandacht voor het buitenhouden van zon en warmte. Een relatief nieuw onderwerp voor de Nederlandse bouwwereld en voor gebruikers en bewoners. Dat betekent dat er veel te winnen valt: een lager energieverbruik en een comfortabelere en veiligere woon-, werk- en leefomgeving.

Zowel consumenten, als beleidsmakers, als de bouwwereld zijn van oudsher gericht op het bínnenhouden van warmte in de wintermaanden. Met de oplopende energieprijzen is de financiële prikkel om daarop te letten nog altijd groot. Duurzaamheid, meer intrinsiek gedreven, speelt voor velen ook een grote rol. De laatste jaren wordt het energievraagstuk steeds belangrijker in de warme maanden. Door de steeds hogere temperaturen hebben de airco en ventilatoren definitief hun intrede gedaan in de utiliteits- en woningbouw. De eerste stap in verkoeling is echter zorgen dat de warmte niet of beperkt binnenkomt. Voorkomen is beter dan genezen, en ook nog eens veel energiezuiniger.

Innovatie en creativiteit

De nabije toekomst vraagt om gebouwen met een adaptieve buitenschil. Waar in Zuid-Europese landen luiken sinds mensenheugenis de warmte buitenhouden, willen we in ons eigen land graag modernere versies hiervan. Het contact met buiten en het daglicht is belangrijk, dus een frissere visie is gewenst.

Innovatie en creativiteit spelen een belangrijke rol in het verenigen van het contact met buiten en het buitenhouden van direct zonlicht en dus warmte. Zo bestaan er gebouwen met muren en/of daken van groen, want groen absorbeert de warmte. Minder groots, maar soms ook effectief zijn de schaduwdoeken. Opgehangen boven een terras voor een raampartij, weren ze het zonlicht en de warmte om de binnentemperatuur aangenaam te houden. De gordijnen of luxaflex sluiten op de warme, zonnige dagen doet iets, maar is zeker in de zomer niet meer afdoende. De warmte buitenhouden gebeurt met oplossingen in en aan die buitenschil, niet binnen. Dit is waar zonwering een grote rol speelt.

Zonwering maakt het verschil

Er is een grote variëteit in zonwering, van screens tot geïntegreerde panelen en zonneroosters. De uitdaging zit hem in het bijtijds meenemen van zonwering in het proces. Net als de installateur al in de ontwerpfase adviseert waar leidingen geplaatst moeten worden, wil je ook de zonwering meenemen in dit stadium. Niet pas als het gebouw al staat.

In deze vroege fase is er ontzettend veel maatwerk te bedenken, waardoor zonwering onderdeel wordt van het ontwerp én het ontwerp zelfs kan verrijken. Binnen de bouw van scholen, ziekenhuizen en zorginstellingen is deze vroege integratie al redelijk automatisme. Voor kantoorruimtes, sportscholen en andere utiliteitsgebouwen is er nog een flinke slag te slaan. Hetzelfde geldt voor de woningbouw. Er is gelukkig al wel een verschuiving merkbaar, zeker voor de appartementencomplexen. De verwachtingen van gebruikers en bewoners groeien. Voor deze groep wordt de meerwaarde van een gebouw groter wanneer de zonwering is meegenomen in de bouw. Sterker nog, de waarde zal toenemen als de zonwering is meegenomen in de bouw. En op den duur zal de waarde van een pand afnemen als deze geen zonwering heeft.

Wetgeving

Airco heeft zijn functie, maar is ook vervuilend en kost energie, dus geld. (En draagt wanneer de energie is opgewekt uit fossiele brandstoffen bij aan verdere opwarming van de aarde.) Zonwering zorgt ervoor dat airco niet nodig is of minder hard hoeft te werken. En met de toenemende temperaturen is dit bewustzijn belangrijk. Er wordt geprobeerd de klimaatveranderingen af te remmen, de invloed van de mens hierop te verkleinen. Natuurlijk hopen we dat het effect gaat hebben, maar de komende jaren zal de warmte echter toenemen; hetere zomers, steeds meer dagen waarop de temperatuur zo hoog is dat mensen er last van hebben. Het gaat niet enkel om comfort, maar ook om gezondheid.

Gelukkig erkent de overheid dat verandering nodig is. Sinds 2021 is de bouw verplicht de BENG-eisen te hanteren. Deze wetten zijn door Europa opgesteld en stellen dat ieder nieuw gebouw “bijna-energieneutraal” moet zijn. De verschillende BENG-eisen hebben betrekking op de energieprestatie van een gebouw. Zo gaat BENG 1 over de energiebehoefte van een gebouw voor verwarming en verkoeling, BENG 2 gaat over het primair fossiel energieverbruik en Beng 3 over het aandeel hernieuwbare energie. Vanuit de markt is er kritiek op de BENG-eisen, deze zijn namelijk gebaseerd op klimaatregistratie van de afgelopen decennia. Het zou beter zijn als er gekeken wordt naar klimaatmodellen voor de toekomst, die toekomst is tenslotte waarvoor gebouwd wordt. Bovendien gaan de meetmodellen soms te rigide uit van een “aan” of “uit”-situatie, terwijl de praktijk er anders uitziet. Toch is het een goede start en de wetgeving is in ontwikkeling.

Naast de drie BENG-eisen moet nieuwbouw ook voldoen aan de TO_juli-eis. TO_juli staat voor: TemperatuurOverschrijding juli. Deze wetgeving moet oververhitting voorkomen. Dit is een belangrijke aanvullende eis. Veel nieuwbouw is zo goed geïsoleerd dat die kans op oververhitting reëel is. Een gevaarlijke zaak, zeker voor ouderen.

De nieuwe norm

Beweging vindt plaats vanuit het wetgevende kader, de bouwwereld en de gebruikers. Hoe meer beweging, vooruitgang, des te beter we bijdragen aan een verminderd energieverbruik en een prettiger en gezonder binnenklimaat. De branche blijft deze ontwikkeling stimuleren door het gesprek aan te gaan met de verschillende partijen, mee te denken over esthetiek en functionaliteit. Ook stimuleren we partijen binnen de bouw het gesprek aan te gaan met gebruikers en vice versa. De mogelijkheid hebben voor het buitenhouden van de zon in warme maanden wordt voor iedereen cruciaal, dat staat als een paal boven water.

De Global Shading Day is een initiatief van de European Solar Shading Association, de ES-SO. Dit is de organisatie voor de branche zonwering. De term ‘zonwering’ heeft betrekking op een brede waaier aan systemen en producten die de hoeveelheid licht en warmte van de zon die het gebouw binnenkomt regelen. Gebouwen zijn verantwoordelijk voor 40% van het Europese energieverbruik. De ES-SO maakt zich hard om dit percentage terug te dringen door slim te bouwen met een adaptieve buitenschil.

Meer over BENG?

De BENG-indicatoren en het indicatiegetal TOjuli geven inzicht in de energieprestatie en het risico op temperatuuroverschrijding van gebouwen. Schellekens & Schellekens vroeg Romazo naar de invloed van zonwering op de BENG-indicatoren. Ingenieursbureau Nieman uit Utrecht verwerkte dit in een rapport, bekijk hier het rapport.